Ο άνεργος, αυτός ο σύγχρονος άθλιος

• Του Δημήτρη Γιαννακόπουλου*

Στις κοινωνίες μας, όπου η ιδιαίτερη μορφή εκμετάλλευσης της εργασίας μορφοποιεί την κοινωνία και συμβάλει στη εξέλιξή της ως πολιτικό φαινόμενο, η ανεργία αποτελεί αθλιότητα. Δεν είναι απλώς ένας κρίσιμος μηχανισμός ρύθμισης των καπιταλιστικών σχέσεων, αλλά ταυτόχρονα ο σοβαρότερος παράγοντας άρνησης της ηθικής τους. Η ανεργία είναι η σοβαρότερη προσβολή κάθε μοντέρνας πολιτικής δομής. Ο άνεργος είναι ο σύγχρονος άθλιος, ασχέτως σε ποιο κοινωνικό στρώμα θα μπορούσε να καταταχθεί και πώς βιώνει τον κοινωνικό του αποκλεισμό.

Μια κοινωνία ανέργων-αθλίων είναι μια κοινωνία αθλιότητας, όπου ρευστοποιούνται μέχρι διαλύσεως οι κοινωνικο-οικονομικές σχέσεις, ενώ η ταξική συνείδηση αποκτά όλο και μικρότερο βάρος στην διαμόρφωση της κοινωνικής και πολιτικής συμπεριφοράς, όσο κινούμαστε από την «προσωρινή» ανεργία προς την «μόνιμη». Αν η ανεργία αποτελεί, λοιπόν, απειλή για τον κοινωνικό ιστό, οι άνεργοι είναι ενεργός απειλή για το ίδιο το σύστημα εξουσίας. Όπως αυτό τους αποκλείει από την (πραγματική) ζωή, έτσι και αυτοί το ξεριζώνουν σιγά-σιγά από μέσα τους. Γίνονται αντισυστημικές δυνάμεις, που ενσωματώνουν ολοένα και περισσότερο αντισυμβατικές ή απλώς αντιδραστικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας. Εάν ένα οργανωμένο σύστημα σχέσεων εξουσίας χάσει την ικανότητα να ρυθμίζει αυτόματα την ατομική συμπεριφορά, παύει να είναι λειτουργικό και δέχεται πιέσεις να μεταβληθεί.

Συμβαίνει όμως και το αντίστροφο: αν θέλεις να μεταβάλλεις «από πάνω» ένα καθεστώς κυριαρχίας προς το συμφέρον σου, τότε προκαλείς ανεργία, όχι απλώς για να απορρυθμίσεις την αγορά εργασίας, προκαλώντας το οικονομικό ντόμινο που επιφέρει η λειτουργία του «εφεδρικού στρατού εργασίας» στα κεφαλαιοκρατικά συστήματα, αλλά επιπλέον για να εξουδετερώσεις τις κοινωνικές μικροδομές που διατηρούν τις σχέσεις των ανθρώπων σε μια κάποια ισορροπία. Μόνον που αυτές οι «μικροδομές» είναι ο μικρόκοσμος που ζει ο καθένας μας. Καταστρέφοντας αυτές, καταστρέφεις την ύπαρξη του κοινωνικού ατόμου, καθιστώντας μακροχρονίως τον άνεργο ένα τίποτα, που για να ξαναγίνει κάτι θα πρέπει να ξεχάσει αυτό που ήταν. Θα πρέπει οικιοθελώς να ευνουχιστεί ως προσωπικότητα. Προσέξτε, ενώ ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να προσεγγιστεί ως μέτρο και κριτήριο του κοινωνικού πλούτου σε ένα καθεστώς ευημερίας, ο ελεύθερος χρόνος του ανέργου είναι το μέτρο της αθλιότητάς του.

Δε θέλω αυτή την πρωτομαγιά να μιλήσω την γλώσσα της οικονομίας, άλλωστε μια χαρά τα έχει προσεγγίσει ο Μαρξισμός με τον γενικό νόμο της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης, σύμφωνα με τον οποίο μια διαρκώς αυξανόμενη μάζα μέσων παραγωγής μπορεί χάρη στην πρόοδο της παραγωγικότητας της κοινωνικής εργασίας, να τίθεται σε κίνηση από μια προοδευτικά φθίνουσα δαπάνη ανθρώπινης δύναμης. Έτσι παράγεται ο εφεδρικός στρατός εργασίας, που ουσιαστικά εκφράζει τον εργατικό υπερπληθυσμό συσσώρευσης στην αγορά, ο οποίος πλέον στην χώρα μας αποκτά δομικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για δομική ανεργία, η οποία κτίζει ένα νέο σύστημα εκμετάλλευσης, απελευθερώνοντας την εργασία για να αναδιανεμηθεί σε ένα περιβάλλον εσωτερικής υποτίμησης, εντός ενός νέου πλαισίου παραγωγικής ένταξης της χώρας εντός της ΕΕ. Ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, λοιπόν, σήμερα στην Ελλάδα, αναπτύσσεται με τον μηχανισμό της δομικής ανεργίας, που αντανακλά την νέα μορφή ένταξης της χώρας στην ΕΕ. Η Ελλάδα μέσω της διαδικασίας χρεοκοπίας που ακολουθείται, επανεντάσσεται σήμερα στην ΕΕ, σε σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο ιεραρχίας από την αρχική ένταξή της. Το μέτρο της πραγματικής δομικής ανεργίας, είναι και το μέτρο της πίεσης (τάσης) συμμόρφωσης της ελληνικής κοινωνίας στη νέα υποβαθμισμένη θέση της στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα και παγκοσμίως. Ο Έλληνας άνεργος είναι το πιόνι στη σκακιέρα του παγκόσμιου ηγεμονισμού, που έρχεται να σώσει (δήθεν) τον ευρωπαίο εργαζόμενο από την πίεση της χρηματοπιστωτικής ελίτ πάνω στην μεταβιομηχανική δομή της αναπτυγμένης σήμερα ΕΕ.

Μέσω (και) της αθλιότητας της ανεργίας ένα ολόκληρο καθεστώς επιχειρεί να αναδομηθεί πάνω στην βάση των αρχών της νεοφιλελεύθερης στρατηγικής ηγεμονίας. Σύμφωνα με αυτές δημοκρατία σημαίνει αγορά και αγορά δημοκρατία. Ο άνεργος, λοιπόν, είναι ο άθλιος του σύγχρονου δημοκρατικού θαύματος των αγορών!! Ήθελα να ξέρω τι θα λένε όλοι αυτοί που προπαγανδίζουν τη νεοφιλελεύθερη προσαρμογή της χώρας όταν μείνουν οι ίδιοι άνεργοι! Φοβάμαι ότι αυτοί οι άνθρωποι θα εσωτερίκευαν την ανεργία τους ως προσωπική ήττα που θα τους οδηγούσε ή στην αυτοκαταστροφή ή σε βαθύτατα αντικοινωνικές συμπεριφορές, τις οποίες από εκεί κι έπειτα μόνον ένας καλός ψυχολόγος θα μπορούσε ενδεχομένως να συγκρατήσει πριν λάβουν την μορφή … δράματος.

Η αθλιότητα της ανεργίας δεν είναι προϊόν προσωπικής ήττας. Είναι αιτία και αποτέλεσμα της κοινωνικής ήττας. Αποκρυσταλλώνει την υποχώρηση της κοινωνίας μπροστά στην ηγεμονική δομή των αγορών. Αυτό εκφράζει με έναν απόλυτο τρόπο η σύγχρονη διάσταση της παγκοσμιοποίησης, έτσι όπως ορίζεται από την ιδεολογία και την ηθική του νεοφιλελευθερισμού. Η σημερινή δομική ανεργία στην χώρα και η απορρύθμιση της εργασίας που πυροδοτείται από την στρατηγική της τρόικας, ενώ περιγράφεται από τους όρους του «μνημονίου», είναι ο μηχανισμός της νεοφιλελεύθερης προσαρμογής της χώρας περιφερειακά στην ΕΕ, αλλά και διεθνώς. Μόνον που αυτή η προσαρμογή – και τούτο είναι το τραγικότερο – μέσω του χρεοστασίου που μας επιβλήθηκε, γίνεται άνευ όρων και άνευ στοιχειώδους πολιτικού ελέγχου από την πλευρά της Ελλάδας. Έτσι οι νεο-άθλιοι που παράγονται σήμερα κατά δεκάδες χιλιάδες κάθε μήνα, εμφανίζονται ως τα σκουπίδια ενός καθεστώτος που ανέλαβε ασυνείδητα και καιροσκοπικά την υποχρέωση να σαρώσει κοινωνικές σχέσεις και κράτος.

Στο τέλος είναι βέβαιο ότι με αυτά τα μυαλά και τούτη την κουλτούρα, το καθεστώς θα «σαρώσει» τον εαυτό του και το πολιτικό σύστημα θα χάσει την ικανότητα να κοντρολάρει τις πολιτικές υποθέσεις της χώρας στο εσωτερικό και το εξωτερικό, με αποτέλεσμα μια γενικότερη εθνική καταστροφή. Εκεί όπου το καθεστώς δεν έχει την δυνατότητα να χειριστεί, στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου πολιτικού συστήματος, τον εφεδρικό στρατό εργασίας, η κοινωνική αθλιότητα τείνει να ανατρέψει το τοπικό σύστημα κυριαρχίας με εξτρεμιστικούς όρους. Ποτέ όμως δεν ξέρεις πού μπορεί να καταλήξει αυτός ο εξτρεμισμός, ο οποίος ανάλογα με την διεθνή συγκυρία μπορεί να τροφοδοτήσει οποιαδήποτε πολιτική αθλιότητα με την μορφή ασφαλώς αυταρχικών μορφών διακυβέρνησης. Κάπως έτσι οι σημερινοί άθλιοι μετατρέπονται σε εύφλεκτο υλικό για την δημοκρατία.

* διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης, ειδικός σε θέματα πολιτικής και διακυβέρνησης στην Ευρασία